Czym jest zaburzenie odżywiania?
Zaburzenia odżywiania to grupa zaburzeń psychicznych przejawiających się trwałymi nieprawidłowościami w zachowaniach żywieniowych oraz postrzeganiu własnego ciała, prowadzącymi do poważnych konsekwencji zdrowotnych i psychicznych. Jedzenie, które
w warunkach prawidłowych pełni funkcję podstawowej czynności podtrzymującej życie,
w przypadku osób cierpiących na zaburzenia odżywiania nabiera negatywnego wymiaru emocjonalnego, wywołując stres, lęk oraz poczucie winy.
Powody zaburzeń odżywiania:
Zaburzenia odżywiania uwarunkowane są wieloczynnikowo i powstają w wyniku współdziałania czynników biologicznych, psychologicznych oraz społecznych. Mogą dotknąć każdej osoby, choć istnieją określone elementy, które podnoszą prawdopodobieństwo ich wystąpienia. Do kluczowych zalicza się:
Uwarunkowania genetyczne i rodzinne: Obecność zaburzeń odżywiania lub innych problemów psychicznych w rodzinie zwiększa podatność na ich rozwój,
Czynniki neurobiologiczne: Nieprawidłowości w pracy neuroprzekaźników, takich jak serotonina, mogą wpływać zarówno na regulację apetytu, jak i na nastrój,
Presja kulturowa i medialna: Promowany w mediach ideał szczupłej sylwetki sprzyja niezadowoleniu z własnego ciała,
Doświadczenia traumatyczne: Przemoc, zaniedbanie czy inne trudne przeżycia mogą prowadzić do traktowania zaburzeń odżywiania jako formy radzenia sobie
z cierpieniem emocjonalnym,Współwystępujące zaburzenia psychiczne: Lęki, depresja czy zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne często współistnieją z problemami odżywiania,
Oddziaływania środowiskowe: Funkcjonowanie w obszarach, gdzie wygląd i sylwetka są szczególnie eksponowane (np. sport, balet, gimnastyka), może nasilać presję związaną z wagą,
Cechy osobowościowe: Skłonność do perfekcjonizmu sprzyja angażowaniu się
w niezdrowe strategie kontroli masy ciała,Choroby współistniejące: U osób z cukrzycą typu 1 obserwuje się zwiększone ryzyko rozwoju zaburzeń odżywiania, np. celowego ograniczania insuliny (tzw. diabulimia).
Rodzaje zaburzeń odżywiania.
Zaburzenia odżywiania klasyfikowane są w systemach diagnostycznych DSM-5 oraz ICD-10 (do 2021 roku) i ICD-11 (od 2022 roku). Choć występują między nimi pewne różnice, w każdej
z klasyfikacji wyróżnia się podstawowe jednostki, takie jak anoreksja, bulimia, zaburzenie
z napadami objadania się, zaburzenie polegające na unikaniu lub ograniczaniu przyjmowania pokarmów, łaknienie spaczone (pica), zaburzenie przeżuwania oraz inne i niesprecyzowane zaburzenia jedzenia, w tym zespół nocnego jedzenia. Dodatkowo w literaturze naukowej pojawia się pojęcie ortoreksji, która jednak nie została dotychczas ujęta w oficjalnych klasyfikacjach.
Jak rozpoznać zaburzenia odżywiania?
Zaburzenia odżywiania przejawiają się zarówno w obszarze somatycznym, jak i psychicznym, a ich istotnym elementem są charakterystyczne wzorce emocji i myślenia. Wśród nich można wyróżnić:
Jedzenie jako zagrożenie: obawa przed przyrostem masy ciała,
Wina i wstyd po posiłkach: poczucie złamania własnych zasad,
Negatywny obraz siebie: obsesja na punkcie wyglądu i wagi,
Poczucie kontroli: jedzenie jako sposób panowania nad życiem i emocjami,
Strach przed oceną: unikanie jedzenia w obecności innych, wycofanie społeczne.
Zaburzenia odżywiania obejmują znacznie więcej niż samą sferę odżywiania; oddziałują na emocjonalność jednostki, procesy decyzyjne oraz relacje społeczne, co może prowadzić do poczucia izolacji i niezrozumienia.
Do kluczowych przejawów zalicza się:
Symptomy somatyczne:
gwałtowne spadki masy ciała lub jej niestabilność,
słabienie włosów prowadzące do ich nadmiernego wypadania,
chroniczne zmęczenie, brak sił, a nawet omdlenia,
dolegliwości ze strony układu pokarmowego, np. zaparcia czy refluks,
brak miesiączki u kobiet.
Symptomy zachowaniowe:
skrajne ograniczanie jedzenia albo epizody niekontrolowanego objadania się,
unikanie spożywania posiłków w obecności innych osób,
prowokowanie wymiotów lub nadużywanie środków przeczyszczających,
nadmierne ćwiczenia fizyczne połączone z obsesją na punkcie spalania kalorii,
chowanie jedzenia bądź tworzenie sztywnych rytuałów żywieniowych.
Symptomy emocjonalne:
intensywne poczucie winy i wstydu towarzyszące jedzeniu,
natrętne myśli dotyczące masy ciała i wyglądu,
izolowanie się od innych i unikanie kontaktów społecznych,
nasilony lęk oraz objawy depresyjne.
Powikłania wynikające z zaburzeń odżywiania:
Nieleczone zaburzenia odżywiania mogą prowadzić do istotnych następstw zdrowotnych
o charakterze somatycznym i psychicznym. Do najczęściej obserwowanych powikłań somatycznych należą:
Kardiologiczne: zaburzenia rytmu serca oraz niewydolność serca,
Trawienne: choroba refluksowa przełyku, zaparcia oraz inne dysfunkcje przewodu pokarmowego,
Hematologiczne: niedokrwistość oraz osłabienie odporności organizmu,
Hormonalne: zaburzenia cyklu miesiączkowego, w tym brak miesiączki (amenorrhea), oraz problemy z płodnością,
Neurologiczne: uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego prowadzące do zaburzeń koncentracji i innych deficytów poznawczych,
Stomatologiczne: uszkodzenie szkliwa i choroby przyzębia związane z częstymi wymiotami.
Najważniejsze powikłania psychiczne obejmują przede wszystkim nasilającą się depresję, objawiającą się poczuciem beznadziejności i niskiej wartości, oraz wzrost ryzyka wystąpienia myśli i zachowań samobójczych.
Leczenie zaburzeń odżywiania:
Proces leczenia zaburzeń odżywiania opiera się na podejściu holistycznym i wymaga zaangażowania specjalistów z różnych dziedzin, takich jak psychiatria, psychologia, dietetyka oraz medycyna ogólna.
Interwencje psychoterapeutyczne: Szczególnie skuteczna okazuje się terapia poznawczo-behawioralna, która umożliwia identyfikację i modyfikację nieadaptacyjnych schematów myślenia i zachowań związanych z jedzeniem oraz obrazem własnego ciała,
Leczenie farmakologiczne: Wspomagająco stosuje się preparaty przeciwdepresyjne lub regulujące nastrój, które mogą redukować objawy towarzyszące zaburzeniom,
Edukacja i opieka żywieniowa: Zadaniem dietetyka jest stworzenie indywidualnego planu odżywiania oraz wsparcie pacjenta w wypracowaniu zdrowych nawyków,
Opieka szpitalna: W przypadkach szczególnie ciężkich, kiedy życie lub zdrowie pacjenta jest poważnie zagrożone, konieczne bywa leczenie stacjonarne, obejmujące zarówno monitorowanie stanu somatycznego, jak i intensywną pomoc psychologiczną.
